كهريزك بعنوان يكي از قديمترين نقاط مسكوني در پهنه كشور ايران شناخته مي شود . وجود تپه هاي باستاني و اشارات زياد نوشته هاي تاريخي به ري و اطراف آن مويد اين امر مي باشد كه يكي از قديمي ترين نقاط سكونت انسان در كشور ايران اين منطقه بوده است. دليل ديگراين نظريه زمینهای كشاورزي بسيار زياد و حاصلخیز مي باشد كه در اين منطقه وجود دارد.

آثار تاريخي بسيار زيادي در اين منطقه وجود داشته است که در ادامه به بررسی آنچه از اين آثار در طول سالیان از گزند حوادث بدور مانده است می پردازیم.

*كارخانه قند كهريزك

اين اثر تاريخي اولين كارخانه قند خاورميانه بوده كه در سال 1273 بنا گرديده است و متعلق به دوره قاجاريه مي باشد و در سال 1312 مشابه آن در شهرستان ورامين احداث گرديد. اين اثر تاريخي با شماره 4635 در تاريخ 11/10/1380 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

 

 

*خانه فخرالدوله و خانه اميني

اين دو اثر تاريخي مربوط به دوره قاجاري بوده و متعلق به فخر الدوله (مادر علي اميني) و علي اميني (نخست وزير پهلوي دوم) مي باشد. معماري اين دو بنا تلفيقي از معماري سبك اروپائي و معماري سنتي ايراني است كه مي توان آنها را از اولين خانه هاي ييلاقي اشرافي بشمار برد. اين خانه ها علاوه بر يادآوري معماري ايونها در تخت جمشيد، معماري، معابد يوناني را در ذهن تداعي مي كند كه سقفهاي شيرواني و سنتوري جنوبي خانه فخر الدوله و سنتور شمالي خانه اميني نشانگر اين نوع تليق ذهني مي باشد و همچنين سنت معماري ايراني خود را در ايوانها و ستونهاي بكاررفته در دو ايوان حفظ كرده اند.

 

 

*پیشینه تاریخی شهر

*ویژگی های تاریخی: کهريزك به عنوان يكي از قديمی ترين نقاط مسكوني در پهنه كشور ايران شناخته مي شود.متاسفانه در حال حاضر از آثار تاریخی این شهر که گویای قدمت دیرینه آن باشد آثار زیادی بجای نمانده است، فقط بخشی از بناهای کارخانه قند کهریزک و نیز دو عمارت ییلاقی فخرالدوله قاجار در طول سالیان از گزند حوادث بدور مانده است و هنوز پابرجاست.

كارخانه قند كهريزك: اين اثر تاريخي اولين كارخانه قند خاورميانه بوده كه در سال 1273 بنا گرديده است و متعلق به دوره قاجاريه مي باشد اين اثر تاريخي با شماره 4635 در تاريخ 11/10/1380 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است

خانه فخرالدوله و خانه اميني: اين عمارت مربوط به دوره قاجار بوده و متعلق به فخر الدوله و علي اميني (نخست وزير پهلوي دوم) مي باشد.

*معرفی اجمالی شهر کهریزک

شهر کهریزک در 12کیلومتری جنوب شهر ری در شهرستان ری و در کنار جاده قدیم تهران- قم قرارگرفته است که شاهراه ترانزیتی تهران- قم از مرکز آن می گذرد از شمال به مرقد مطهر امام خمینی(ره) و بهشت زهرا، از غرب به اتوبان تهران قم از شمال شرقی به باقرشهر، از شرق به جاده کمربندی جنوب شرق تهران و جلگه های ورامین و از جنوب به شهر حسن آباد محصور است. این شهر از چندین پارچه آبادی پراکنده ( قلعه سنگی، تبایین ، کریم آباد موقوفه ، قلعه شیخ ، کهریزک ، عبدل آباد گردنه ، قاسم آباد ، صادق آباد ، حمزه آباد ، مهدی آباد ، شهرک امام حسن مجتبی) تشکیل شده است

*شناسنامه آماری شهر کهریزک

مساحت حریم: 3656 هکتار

محدوده: 2000 هکتار

جمعیت: 37527 نفر

مسکونی: 18884

تعدادکارگاه تجاری: 780 واحد

تعدادکارگاه: 3 کارگاه

تعداد انبار: 2000 انبار

*جمعیت حوزه شهری: این شهر حدود 40 هزار نفرمی باشد.

واحدهای صنعتی: این شهر بالغ بر 800 مورد است و برخی کارخانجات تولیدی و شرکت ها در این محدوده عبارتند از : کارخانه کفش پیام،کارخانه پروفیل یاران، کارخانه گل نرده ، کارخانه موتوسیکلت سازی جهان رو، کارخانه پلی پارس و کارخانه کاغذسازی کهریزک و…

*موقعیت بهزیستی، درمانی و بیمارستانی: بیمارستان هاشمی نژاد به عنوان مرکز درمانی و نگهداری معلولین استفاده می گردد .آسایشگاه خیریه و معلولین کهریزک و سرای احسان (مرکز نگهداری افراد بی خانمان به ویژه زنان بی سرپرست) از مراکز مهم بهزیستی در این شهر به شمار می آیند.

اماکن متبرکه این شهر: می توان به امامزادگان اسماعیل و ابراهیم(ع) در قلعه شیخ و بی بی رقیه در تبائین د اشاره نمود.

*بررسي و شناخت كلي منطقه کهریزک

کهریزک از تلفیق چهار روستای اصلی و براساس طرح هادی از دوازده سکونتگاه تشکیل یافته است. سیمای عمومی این مجموعه با توجه به استقرار در پهنه دشتی نسبتاً هموار و مجاورت با اراضی کشاورزی ، نظامی و فعالیت های مجموعه کارگاه ها و انبارها به همراه استقرار فضاهای خدمات اجتماعی فرامنطقه ای چون آسایشگاه سالمندان و معلولین کهریزک ، سرای احسان، مرکز نگهداری شفق و… همچنین وجود جاده مواصلاتی مهم تهران- قم و جاده اسلام شهر واوان تا محور امام رضا (ع) ( مسیر کمربندی دوم تهران) در قالب دو محدوده منفصل و متمایز از هم قابل تفکیک می باشد. نواحی شهر کهریزک مشتمل بر محدوده روستاهای قلعه سنگی، تبایین ، کریم آباد ، شهرک شهدا، کهریزک (محلات قلعه، باغ، چاپارخانه، قهوه خانه و کارخانه قند) و قلعه شیخ به همراه مجموعه آسایشگاه کهریزک. همچنین ناحیه دوم مشتمل بر شهرک امام حسن مجتبی، حمزه آباد، صادق آباد، قاسم آباد بازرجانی(شورآباد ) و عبدا…آباد گردنه، مهدی آباد و مجموعه مراکز کارگاهی و انبارهای پیرامون است.

*ساختار اقتصادي شهر

موقعیت جغرافیایی و ژئو استراتژیک شهر کهریزک بر چهره اقتصادی شهر و توسعه آن اثرات تعیین کننده ای داشته است که این موقعیت ها عبارتند از : واقع شدن در مسیر ترانزیتی محور ارتباطی تهران ـ قم ، نزدیکی آن به شهر تهران، قرارگیری بسیاری از خدمات کلان و عموماٌ مزاحم تهران در جوار آن ( مانند: گورستان بهشت زهرا، پادگان های نظامی، محل دفن زباله، انبارها ) در این منطقه، همچنین همجواری با شهر آفتاب به عنوان قطب بزرگ علمی،فرهنگی و مذهبی ،وجود اراضی وسیع زراعی باعث گردید که رفته رفته فعالیت های کشاورزی در منطقه کمرنگ گردد و کهریزک به سمت خدماتی شدن گام بردارد که این امر از سال 1380 که کهریزک به صورت یک نقطه شهری در آمد شتاب بیشتری گرفت ، البته وجودکارگاه های مختلف در منطقه چهره نیمه صنعتی نیز به شهر داده است.

*بخش های خدماتی: در سال 80 کهریزک به عنوان یک نقطه شهری با منظومه های اطرافش به رسمیت شناخته شد و بر تعداد دفاتر اداری و نهادهای دولتی افزوده شد و به این ترتیب درصد قابل توجهی از نیروهای آماده به کار را این دفاتر و پرسنل خدماتی به خود اختصاص داده است به طور کلی شهر کهریزک بیشتر دارای نقش خدماتی می باشد.

*بخش های کارگاهی و انبار: شهر کهریزک دارای حدود 4000 کارگاه و انبار بوده است ، که این بخش بیشتر شامل گروه فعالیتی صنایع پلاستیک ( باز یافت ) و صنایع فلزي ( درب و پنجره سازی و آهنگری ) و صنایع غذایی و انبارهاي كوچك و بزرگ كالا و مواد اوليه می شود و البته حضور تعداد زیاد کارگاههای صنعتی به عنوان یک پتانسیل مهم مثبت مطرح می باشد بیشترین انبارداری ها و باربری ها در محد وده ی60 متری شور اباد ، مهدی آباد ، عبدل آباد قرار دارد و بیستر کارخانه ها در محدوده ی شور آباد و قاسم اباد قرار دارند.

*بخش کشاورزی: در گذشته بالاخص در طی دهه های 40 و 50 فعالیت عمده اقتصادی در منطقه کهریزک اختصاص به بخش کشاورزی و دامداری داشته ، اما با گسترش و نفوذ شهر تهران به اطراف و جذب مهاجران در خود و اطراف خویش باعث گردید که زمین های زراعی منطقه قابلیت باروری خود را از دست داده و فعالیت در این بخش بسیار محدود گردد.

*طبقه بندي امكانات اقتصادي: محور تهران – قم و نقش تاریخی- ترانزیتی و عملکردی- ارتباطاتی آن در اقتصاد شهر تأثير بسزايي دارد. عملکرد دروازه ای برای شهر تهران موجب گسترش خدمات حمل و نقل به ویژه بنگاه های حمل و نقل شده و بواسطه استقرار در كنار شاهراه ترانزيتي جنوب كشور خدمات پايانه اي در بخش حمل و نقل كالا تقويت شده است.

*محدوده های دو گانه شهر کهریزک

محدوده شهر کهریزک به دو قسمت جداگانه تحت عناوین محدوده اول و محدوده دوم تقسیم شده است.

محدوده اول: با بافت نه چندان متراکم مرکزی شهر شامل بافت قدیم و جدید محلات کهریزک و شهرک شهدا به سمت نقاط حاشیه ای جنوب مشتمل بر روستاهای قلعه سنگی، تبایین ،کریم آباد موقوفه ، شهرک شهدا،کهریزک(محدوده محلات قلعه، باغ ، چاپارخانه ، قهوه خانه و کارخانه قند) و قلعه شیخ به همراه مجموعه آسایشگاه کهریزک

محدوده دوم: مشتمل بر شهرک امام حسن مجتبی ، حمزه آباد ، صادق آباد ، قاسم آباد شورآباد ، حسین آباد گردنه و عبدا…آباد گردنه ، مهدی آباد و مجموعه مراکز کارگاهی و انبارهای پیرامون

شهر کهریزک 2005 هکتار وسعت دارد که انواع کاربری های شهری را می توان در آن تشخیص داد. یک سطح به کاربری های شهری اختصاص دارد و نزدیک به 58 درصد از سطوح شهر را در بر می گیرد که از این میزان تنها نزدیک به6 درصد مربوط به بافت پر شهری بوده و مابقی عمدتاً شامل اراضی کشاورزی ، باغات و زمین های بایر است . سطح دیگر مربوط به کاربری های فرا شهری است که حدود 42 درصد از کل سطوح شهر را شامل می شود. کاربری های فراشهری در کهریزک شامل پزشک قانونی ، خدمات اجتماعی ، کارگاه ها ، انبارها و بنگاه های حمل و نقل و معابر برون شهری می باشند .

طبقه بندی کاربری های شهری کهریزک : با توجه به شرایط جغرافیایی ویژه منطقه وضعیت کاربری های خدماتی در کهریزک در بخش های مختلف متفاوت است :

*کاربری آموزشی: شهر کهریزک جمعاً دارای 27 مرکز آموزشی مختلف است که خدمات آموزشی مورد نیاز را از سطح کودکستان تا دبیرستان و پیش دانشگاهی ارائه می کند.

*کاربری فرهنگی و مذهبی: این شهر تنها دارای یک واحد کتابخانه عمومی است که به نام کتابخانه عمومی جدا معروف است همچنین دو فرهنگسرا نیز در محلات صادق آباد و کهریزک توسط شهرداری احداث گردیده است. بنابراین کاربری فرهنگی حدود 4/3 هکتار از اراضی شهر را اشغال نموده است و سرانه 21/1 متر مربع را به دست می دهد

از نظر مراکز مذهبی این شهر داری دو امامزاده ، 11 مسجد و.6 حسینه و18 هیئت مذهبی است.

*واحدهای فرهنگی و هنری

مركز فرهنگي و هنري باقرالعلوم: با زير بناي 1200 متر مربع در چهار طبقه و در زميني به مساحت 450 متر مربع در سال 1388 به همت شهرداری و شوراي اسلامي شهر كهريزك ساخته و در دي ماه همان سال با اعتبار 1.500.000.000 ريال (يك ميليارد و پانصد ميليون ريال) در شهر كهريزك (خيابان درختي ،جنب شوراي اسلامي شهر كهريزك

فرهنگسرای امام صادق(ع): با زير بناي 1100 متر مربع در چهار طبقه و در زميني به مساحت 1927 متر مربع در سال 1388به همت شهرداری و شوراي اسلامي شهر كهريزك ساخته و در دي ماه همان سال با اعتبار 1.500.000.000 ريال (يك ميليارد و پانصدر ميليون ريال) در شهر كهريزك منطقه شصت متری امام حسین (ع) تجهيز و به بهر برداري رسيد .

بقعه متبركه امام زادگان سيد ابراهيم و سيد اسماعيل (ع): نسب آن بزرگواران را به امام موسي كاظم (ع) مي رسانند.این بقعه زير بناي كلي محوطه 120 متر و حرم 60 متر مربع در شهرک قلعه شیخ واقع شده است.

بعقه متبركه امامزاده بي بي رقيه (س): از نوادگان امام هفتم شيعيان حضرت امام موسي كاظم (ع) و خواهر امامزادگان ابراهيم و اسماعيل (ع) است در روستاي تبائين،‌بين كهريزك و اتوبان قم ـ تهران واقع گرديده است

*کاربری درمانی: خدمات درمانی شهر شامل یک درمانگاه مجهز و بزرگ واقع در بلوار آسایشگاه سالمندان، یک واحد آموزشی درمانی و بازتوانی 400 تخت خوابی به نام شفق در اواسط محور 60 متری شورآباد و یک مرکز بهداشتی درمانی بزرگ در ابتدای ورودی شهرک شهدا از بر جاده اصلی ، یک مجتمع پزشکی،2 واحد اورژانس( یک در 60 متری امام حسین)، 2 واحد خانه بهداشت، 2 واحد داروخانه و چندین مطب خصوصی مشغول ارائه خدمات می باشند .کاربری درمانی 47/2 هکتار از مساحت شهر کهریزک را به خود اختصاص داده است. سرانه این کاربری در وضع موجود 87/0 مترمربع برای هر نفر می باشد که حدود 07/2 درصد از مساحت بافت پر شهر را اشغال می نماید.

*کاربری فضای سبز بدون احتساب باغات و رفیوژ معابر ، پارک ها و فضاهای سبز شهری حدود 55 هکتار از مساحت شهر را به خود اختصاص داده است و سرانه آن برای هر شهروند 24 مترمربع می باشد.

*کاربری ورزشی: درحال حاضر این شهر در زمینه اماکن ورزشی از یک مجتمع اداره تربیت بدنی و ورزش جوانان شامل سالن کشتی، فوتسال ، زمین فوتبال و همچنین استخر سرپوشیده کهریزک برخوردار است که در انتهای خیابان شهید درختی ابتدای ورودی شهرک پیام قرار گرفته که زیر نظر سازمان تربیت بدنی اداره می شود، علاوه بر آن به همت شهرداری چند سالن ورزشی از جمله سالن مجموعه ورزشی شهدای قاسم آباد که در محور قدیم قم و در مقابل 60 متری قاسم آباد قرار دارد و همچنین سالن تختی در خیابان مصطفوی و سالن چند منظوره شهید قدیمی در قلعه سنگی احداث شده است در مجموع سطوح کاربری ورزشی در وضع موجود حدود 2/7 هکتار از مساحت شهر را به خود اختصاص داده است ، که سرانه آن 53/2 مترمربع برای هر شهروند می باشد. این کاربری در حدود 03/6 درصد از بافت پر شهر را در بر می گیرد
کاربری تجاری :فعالیت های تجاری با پراکنش گسترده تر نسبت به سایر فعالیت ها در شهر کهریزک مشاهده می شوند . این کاربری حدود 2/4 هکتار از مساحت شهر را به خود اختصاص داده است . سرانه کاربری تجاری 47/1 مترمربع برای هر شهروند می باشد و از این رو این کاربری حدود 52/3 درصد از مساحت بافت پر شهر را در برمی گیرد و از نظر مراکز تجاری با ضعف مراکز مهم تجاری به ویژه میادین و هسته های تجاری در سطح محلات روبرو می باشد . لبه های تجاری اغلب در بر جاده قدیم تهران – قم و شهرک شهدا شکل گرفته اند. یکی از مهمترین ویژگی های این کاربری عدم توزیع یکسان و همگن آن در سطح شهر است.

*کاربری اداری: در شهرکهریزک کاربری اداری در وضع موجود 4/7 هکتار مساحت دارد که 6/2مترمربع سرانه را بدست می دهد . کاربری اداری عمدتاً در جاده قدیم تهران –قم و بلوار شهید بهشتی استقرار یافته است ، در حال حاضر با احداث اداره آب و فاضلاب ، دادگستری ، بخشداری ،شورای حل اختلاف ثبت املاک ، ثبت اسناد ، کمیته امداد ، ثبت احوال ، اداره پست ، اداره گاز ، پزشکی قانونی ، شهرداری ، مخابرات و …که بیشترآن ها در اراضی بالادست شهرک شهدا قرار دارند.

*کاربری تاسیسات و تجهیزات شهری: شهر کهریزک دارای پوشش مناسب گاز رسانی ، اعم از خانگی ، تجاری ، دولتی و … می باشد .تاسیسات و تجهیزات شهری معادل 64/3 هکتار از مساحت شهر را به خود اختصاص داده است که در وضع موجود حدود 28/1 مترمربع سرانه را شامل می شود و عبارتند از تاسیسات گورستان قلعه شیخ، چند ایستگاه فشار شکن گاز، آب انبار در روستای تبائین و ایستگاه آتش نشانی واقع درکنار جاده قدیم تهران – قم.

آتش نشانی کهریزک: کهریزک دارای دو ایستگاه بوده و دارای 54 نفر مامور آتش نشان است که در شرایط معمول قادر به پاسخ گویی مناسب می باشد ولی با توجه به ابعاد حریق های سنگین منطقه به ویژه در منطقه صنعتی ( حریق با ابعاد 30 هزار متر در بنگاه باسط ) نیازمند تجهیزات وسیع تر می باشد . یکی در ابتدای شصت متری و نزدیک به محدوده انبارها و کارگاه های منطقه و دیگری در کنار جاده قدیم تهران – قم و نزدیک بافت اصلی شهر می باشد.

سیستم دفن زباله کهریزک: زباله های شهر کهریزک از طریق سه دستگاه کامیون مکانیزه و هفت دستگاه نیسان و یک دستگاه خاور از سطح شهر جمع آوری می گردد و به محل دپوی زباله شهر تهران تحت پوشش مرکز بازیافت شهرداری تهران حمل شده و در آنجا دفن و سوزانده می شود.

پمپ بنزین کهریزک: در حد فاصل محدوده اول و دوم کهریزک ( در کنار جاده قدیم تهران – قم ) یک پمپ گاز (درنزدیکی آن) قرار دارد که علاوه بر شهر نیاز وسائل نقلیه عبوری را مرتفع می نماید و دو پمپ بنزین نیز در دو طرف خیابان اصلی با فاصله 500 متری نیاز شهر را تا حدود زیادی تامین می کند .

کاربری خدمات اجتماعی: شهر کهریزک به دلیل استقرار چندین آسایشگاه و مرکز نگهداری معلولین و سالمندان از جمله بزرگترین (همچون مجتمع آسایشگاه معلولین استان تهران، آسایشگاه سالمندان کهریزک ، سرای احسان ، فرزندان من ، بیمارستان معلولین هاشمی نژاد که در حال حاضر تعطیل می باشد) .کاربری خدمات اجتماعی عامل تعیین کننده تاثیر گذاری بر شناسائی آن در سطح کشور گردیده است

*تاسیسات و تجهیزات شهری

ساختارترافیکی و شبکه بندی معابر کهریزک: شهر کهریزک در محدوده یک و بخش هایی از محدوده دو با بافتی ارگانیک با کوچه های کم عرض در طرفین یک جاده شریانی بین شهری واقع شده است در بافت مرکزی شهر و همچنین بافت های روستایی الحاقی به شهر ، کوچه ها به شکل ارگانیک شکل گرفته و در توسعه های جدید مانند شهرک شهداء و قسمت هائی از روستای قلعه شیخ بدلیل وجود آسایشگاه سالمندان ، ساختار شبکه شطرنجی غلبه دارد.

شهرداری شهر کهریزک: كهريزك برحسب مصوبه شماره« 9912/ت 1295 ك » هيئت محترم دولت در تاریخ 12/03/ 79 و ابلاغيه 4045/42/4/1 در تاريخ 25/4/79 وزارت محترم كشور كهريزك رسماً از روستا به شهر تبديل شد. بعد از ارتقاء كهريزك به شهر و ايجاد شهرداري مستقل درسال 1380 طی حکمی از سوي اولين دوره شوراي اسلامي شهر كهريزک مهندس پروز فتحي به عنوان اولین شهردار كهريزك انتخاب گردید.
شهرداري كهريزك در شش ماهه دوم سال 1380 در بدو تاسیس فعالیت خود را به صورت رسمي در كارخانه قند سابق آغاز نمود

عمليات احداث پروژه ساختمان كنوني شهرداري در زميني به مساحت 1400 متر مربع و با زيربناي 3000 متر مربع در سال 1381 با اعتباري حدود يك ميليارد و دويست ميليون ريال شروع گرديد و در سال 1383 به اتمام پروژه شهرداري به ساختمان جديد الاحداث واقع در جاده قديم قم- پايين تر از بهشت زهرا، بلوار شهيد بهشتي جنب دادگستري كهريزك انتقال يافت.

پس از خاتمه مديريت مهندس فتحي حمزه باقري طي حكمي از سوي اعضاي دوره سوم به عنوان سرپرست منصوب شد .در اواخر سال 1388 مهندس فيروز جعفري به عنوان شهردار منصوب شد و با توجه به رشد روز افزون جمعيت منطقه و توسعه شهري اقدامات عمراني موثري از جمله پيگيري ساخت پل‌هاي غيرهم سطح در كهريزك و شصت متري امام حسين(ع)، افتتاح مترو كهريزك و… با همكاري شوراي اسلامي دوره سوم شهر كهريزك صورت پذيرفت.

با تصويب طرح هادي و طرح تفضيلي روستاهاي شهرك امام حسن مجتبي(ع)، شهرك قاسم آباد و صادق آباد و قلعه شيخ و روستاهاي عبدل آباد و مهدي آباد و تبايين و قلعه سنگي به محدوده شهري اضافه گرديد و با افزايش جمعيت شهري و ديگر آيتم‌هاي مورد نياز شهرداري كهريزك در تاريخ 10/3/90از درجه 4 به درجه5 ارتقاءیافت.

با شروع به كار دوره چهارم شوراي اسلامي شهر كهريزك آقاي بياتي به عنوان سرپرست شهرداري معرفي و پس از حدود دو ماه، مهندس رامين عربي به عنوان شهردار شهر انتخاب شد بعد از اتمام دوره چهارم و آغاز دوره پنجم سید مجتبی هاشمی به مدت سه ماه سرپرست شهرداری معرفی گردید و سپس مهندس اسماعیل نعمت زاده از ابتدای آذرماه سال جاری سکان مدیریت شهری را بدست گرفت لازم به ذکر است بعد از استعفای مهندس نعمت زاده، سید مجتبی هاشمی برای بار دوم سرپرستی شهرداری کهریزک را پذیرفت تا اینکه در 1399/03/20 با حکم انوشیروان محسنی بند پی استاندار وقت تهران دکتر علی یحیی پور شهردار جدید کهریزک شد.